Ik werkte welgeteld één dag in een koekjesfabriek aan de lopende band. Het was mijn taak om zakjes met koekjes te vullen, in elk zakje 12 stuks. De eerste 5 minuten ging dat best goed. Daarna begonnen mijn hersenen alarmsignalen uit te zenden: “Mayday, mayday, meer variatie aub!” Zo gezegd, zo gedaan. Ik vulde een zakje met 4 om 4 om 4 koekjes, de volgende met 3 om 4 om 5 koekjes, de volgende met 2 om 4 om 4 om 2 etc. Helaas hielp die variatie in mijn verder dodelijk monotone werkproces niet tegen de extreme verveling. Vol opluchting liep ik na enkele uren naar buiten. Ik was kapot en voelde me alsof ik uit een mentale coma moest ontwaken. Mijn moeder besloot deze ervaring meteen in te zetten als wijze levensles. “Wees blij dat je straks een diploma hebt. Dan hoef je tenminste nooit geestdodend werk te doen.”
We horen regelmatig over mensen die een burn-out krijgen als gevolg van teveel prikkeling en een te zware werklast. Er zijn echter ook mensen die het tegenovergestelde ervaren: zij vervelen zich op hun werk. Dit komt niet alleen voor bij monotone fabrieksarbeid, maar juist in kantoorbanen. Verveling op het werk is een negatieve psychologische toestand gekenmerkt door een lage arousal en hoge ontevredenheid. Het is op z’n minst opvallend te noemen dat we weten dat een derde tot 43% van de werknemers zich verveelt, maar je daar niemand over hoort. Vooral omdat de consequenties ingrijpend kunnen zijn.
Van verveling naar bore-out
Structurele verveling op het werk kan namelijk leiden tot een bore-out. Dit is een gevolg van te weinig prikkeling, afwisseling en voldoening. Hoewel dit tegengesteld lijkt aan de burn-out, zijn de klachten echter vrijwel hetzelfde. Denk aan depressieve gevoelens, weinig of geen energie, nergens zin in hebben, totaal uitgeblust zijn en geen idee hebben wat je wilt.
Het onderzoek naar burn-out heeft een stevige impuls gekregen doordat het opgenomen is in de International Classification of Diseases (ICD-11) van de WHO. Maar naar bore-out is nog erg weinig onderzoek gedaan. Er is daarom geen eenduidige definitie te geven en de wetenschappelijke onderbouwing is nog mager.
Bore-out wordt in verband gebracht met bepaalde kenmerken, zoals ADHD, een laag zelfbeeld, hoogbegaafdheid en hoogsensitiviteit. Het bestaat uit drie componenten:
- Verveling op het werk: de werknemer voelt zich gedemotiveerd, omdat hij/zij niet weet wat te doen;
- Groeicrisis: werknemer heeft te weinig mogelijkheden om te leren en zich te ontwikkelen;
- Zingevingscrisis: gevoel niet van betekenis te kunnen zijn met het werk dat men doet.
Volgens Kompanje (2018) is de laatste component, de zingevingscrisis, de oorsprong van zowel burn-out als bore-out. Het is één van onze basisbehoeften om te geloven dat wat we doen belangrijk is, zin heeft en van betekenis is.
Burn-out of bore-out in coronatijd?
Endless work calls, blue light glazing over our eyes, slaves to our screens like zombies. Afternoons in a completely liminal existence, between the beeps of emails and instant messages. The intangible nature of it all, with the days ploughing away (or crawling sluggishly as mine seem to do). Seemingly meaningless tasks that take forever, everything moving at a snail’s pace… I’m talking, of course, about working from home.
Anonymous worker
Dit citaat geeft weer hoe ik me een jaar geleden ongeveer voelde. Het vele thuiswerken en de lockdowns vielen me zwaar. Ik herkende mezelf totaal niet meer terug en had het idee dat ik mijn enthousiaste, ambitieuze, hardwerkende zelf kwijt was. De in allerijl ingevlogen coach constateerde bij mij een grote behoefte aan afwisseling. Als ik deze periode wilde overleven, moest ik dus elke dag afwisseling inbouwen. Als ik daar niet op let, slaan de negatieve gevoelens van destijds weer genadeloos toe.
De periode van thuiswerken is nog niet voorbij, maar als ik terugkijk op deze periode en de literatuur rondom bore-out lees herken ik ontzettend veel. Vorig jaar tijdens mijn thuiswerk-dieptepunt stuurde ik een persoonlijke mail aan collega’s over hoe ik me voelde. In die mail stonden woorden als somber, gebrek aan verbinding met collega’s en organisatie, gebrek aan zingeving, weinig productiviteit, moeite om de dag door te komen etc. Naar aanleiding van deze mail kreeg ik ontzettend veel reacties. Dat was fijn, want het herstelde de verbinding met collega’s. Ook riep het bij een aantal mensen herkenning op. Dat was ook fijn, want daarmee voelde ik me minder alleen.
Hoewel nog niet wetenschappelijk bewezen, ligt verveling en bore-out juist tijdens deze pandemie voor de hand. Door het werken op afstand krijg je minder feedback van je collega’s en minder directe erkenning voor je prestaties. Sommige mensen kunnen er gevoelig voor zijn onder deze omstandigheden een zingevingscrisis te ontwikkelen. Hoewel zowel de hoeveelheid werk als de complexiteit ervan niet noodzakelijk verandert door het werken op afstand kan een gebrek aan prikkels, uitdaging en teamgeest leiden tot verveling op het werk. En als werken in het thuiskantoor wordt ervaren als een belemmering om te leren en te ontwikkelen kan dit leiden tot een groeicrisis. Dit ligt vooral voor de hand bij ambitieuze jonge werknemers, die grote behoefte hebben om zich te bewijzen, maar dat minder makkelijk kunnen bij het werken op afstand.
Dingen die je kunt doen om een bore-out te voorkomen
Gelukkig kun je een aantal dingen ondernemen om een bore-out te voorkomen.
- Kaart het probleem open en eerlijk aan bij je collega’s en leidinggevende.
Verveling hoeft geen taboe te zijn. Juist door erover te praten kun je een bore-out voorkomen. Het voorkomt dat je de zogenaamde aktetasstrategie gaat gebruiken. Het is het beeld van de “drukke” kantoormedewerker die aan het einde van de werkdag met een diepe zucht allerlei papieren in zijn aktetas duwt om de schijn op te houden dat hij zó druk is, dat hij zich zelfs thuis nog met zijn werk bezighoudt. De aktetas is inmiddels wel uit de mode en bij het thuiswerken uit deze strategie zich natuurlijk op andere manieren. Maar een ding is zeker: doen alsof je druk bent zal je niet helpen. Vragen om extra werk of meer uitdagend werk biedt meer garantie voor succes. - Doe aan zelfonderzoek
Als je goed weet wie je bent en hoe je persoonlijkheid in elkaar steekt kun je ook achterhalen welke (aanpassingen in je) omgeving je nodig hebt om goed te functioneren en te floreren. Daarnaast is het goed om je talenten te onderzoeken door te kijken naar wat je vroeger graag deed en waar je goed in was. In hoeverre kun je deze talenten voldoende inzetten in je huidige werk? Misschien kun je je werk jobcraften: je schaaft aan je baan om te zorgen dat verschillende aspecten en werkzaamheden beter aansluiten bij je behoeftes en capaciteiten. Of anders wordt het wellicht tijd voor een nieuwe baan.
Natuurlijk ligt de actie niet alleen bij jou, maar ook bij de werkgever. Een goede vraag die de manager laatst in een online meeting aan ons stelde was: op welke manier draag jij met jouw werkzaamheden bij aan de missie van onze organisatie? Stilstaan bij de zingevingsvraag is ontzettend relevant. Daarnaast ligt er natuurlijk een grote taak om de talenten van medewerkers optimaal te benutten.
Het koekjesfabriek-effect
Terugblikkend bleek mijn moeder slechts gedeeltelijk gelijk te hebben. Na de werkdag in de koekjesfabriek heb ik nooit meer geestdodend werk hoeven doen. Maar dat een periode van lockdowns en eindeloos op afstand werken een soortgelijk koekjesfabriek-effect zou hebben, kon ik toen nog niet bevroeden. Ik heb daardoor veel over mezelf geleerd. Hoe lastig ik het ook vind om toe te geven, kennelijk ben ik iemand ben die zich snel verveelt. En als ik heel eerlijk ben herken ik dergelijke momenten ook van vóór de coronapandemie. Ik weet inmiddels ook dat er veel andere mensen zijn die dit herkennen. Met elkaar doen alsof we altijd druk zijn of symptomen gemakshalve schuiven onder de meer populaire term burn-out gaat daarbij niet helpen. Meer openheid en zelfonderzoek daarentegen wel.