Gezond werken is, zeker sinds corona, een hot item. Ik zou ondertussen de hele dag door yoga- en Qigong-workshops kunnen volgen en aan diverse wandel- en hardloopchallenges met collega’s mee kunnen doen. Daarnaast word ik verwend met vergadervrije dagen voor de benodigde rust en worden 45-minuten-vergaderingen gepromoot, zodat ik tijd overhoud voor een gezond tussendoortje. Alles om mij en mijn collega’s fit, gezond en aan de gang te houden. Doelstellingen en targets die eerst vooral ons werk bepaalden, integreren we op deze manier nu ook in onze vrije tijd. Daar kleven risico’s aan.
Gezondheid als eigen verantwoordelijkheid
Bij een non-stop vergadering van 2,5 uur die ik laatst had, nota bene over overgewicht, merkte iemand aan het einde ervan scherp op dat we niet echt het goede voorbeeld gaven voor meer beweging. Waarop een ander vinnig terugkaatste dat we zélf hadden kunnen overschakelen op telefoon en een wandeling hadden kunnen maken.
Het is een voorbeeld hoe de verantwoordelijkheid voor gezond werken primair bij het individu wordt gelegd. Als je de hele dag achter de computer aan het beeldbellen bent, is dat je eigen schuld. Je moet zélf naar manieren zoeken om toch aan de dagelijkse dosis beweging te komen. Als je stress ervaart, moet je je werk zélf anders organiseren en een goede werk-privé-balans zoeken. Je zou er doodziek van kunnen worden. En zou dat niet eigenlijk de meest gezonde reactie zijn in deze situatie? Dat het ondertussen vooral ligt aan structurele problemen op organisatieniveau, zoals cultuur, werkdruk of zingeving wordt vaak nauwelijks besproken.
Gezondheid als dwingende maatschappelijke norm
“Het gezondheidsdiscours gaat uit van een mens die telkens bewuste keuzes maakt, in dienst van zijn gezondheid. Die visie op de mens is zo beperkt. Alsof we in staat zijn ons helemaal in de hand te houden, alsof we altijd kiezen voor de juiste keuze met gezondheid als doel. Een mens dat zichzelf helemaal kan besturen. Daar eindigt het begrip mens. “
Ignaas Devisch – Filosoof
Gezondheid is van een fact of life naar een maatschappelijke norm overgegaan. Vroeger was het je lot of je ziek was of gezond. Nu is het maakbaar. Als we maar voldoende wandelen, gezond eten, sporten en goed slapen blijven we gezond. Laatst kreeg ik de tip om vaker in het bos te wandelen, want het groen verlaagt de bloeddruk. We lijken de intrinsieke motivatie om deze activiteiten te ondernemen te zijn kwijtgeraakt. Ze zijn teruggebracht tot instrumenten ter bevordering van gezondheid en productiviteit, geen plezierige activiteiten meer met een waarde in zichzelf.
De Canadese dichter Rupi Kaur introduceerde de term productivity axiety: de angst om niet productief genoeg te zijn. Dit is niet meer alleen van toepassing op werk, maar ook steeds meer op onze leefstijl. Als we even niet aan het werk zijn, moeten we met onze gezondheid en vitaliteit aan de slag. Terwijl er niks mis mee is om na werktijd even helemaal niks te doen. Lekker mijmeren of dagdromen bij een glaasje wijn en het hardlooprondje overslaan. Bijna had ik willen zeggen: dan krijg je ook nog eens de beste ideeën. Maar dan dreigt deze activiteit ook weer instrumenteel te worden.
Van vergadervrije dagen naar verbindingsvolle dagen
Mensen zijn volgens de Vlaamse psychiater Dirk de Wachter eigenlijk vrij simpel. Wil je blije, gezonde en productieve werknemers? Zorg dat ze zich betekenisvol voelen (zingeving) en creëer een sociale omgeving waar aandacht, nabijheid en openheid is. Dit valt met name in deze tijd natuurlijk niet eenvoudig te organiseren. Maar we kunnen in ieder geval wel stoppen met situaties creëren die het echte probleem niet oplossen of zelfs averechts werken. In plaats van 2 uur te besteden aan een energieslurpend overleg over een lean werkproces, kun je het beter hebben over hoe we de komende weken van betekenis denken te kunnen zijn. In plaats van cursussen aanbieden die medewerkers moeten leren hun inbox en agenda te beheren, kun je beter de mail- en vergadercultuur aanpakken. In plaats van het promoten van vergadervrije dagen, kun je beter investeren in verbindingsvolle dagen. In verbinding met mensen ontstaat namelijk de grootste veerkracht.
Het praatje bij de koffieautomaat
Ik geloof in de goede intenties van werkgevers die zich bekommeren om de gezondheid van hun werknemers. We moeten echter waken voor het idee dat gezondheid maakbaar is. Al zet ik elke dag 10 miljoen stappen of volg ik de meest fantastische cursussen, soms ben ik somber. Af en toe somber zijn hoort bij de normaalcurve van gezond gedrag. Wat helpt is het te accepteren en tegen iemand aan te kunnen kletsen die wil luisteren.
Daarnaast hoort bij gezond menselijk gedrag het loslaten van doelstellingen en challenges als extrinsieke motivatie en weer intrinsiek leren genieten van lekker eten, bewegen en (uit)slapen.
Corona biedt enorme kansen op het gebied van gezond werken. Juist in deze tijd legt het werken op afstand de zwakke plekken van een organisatie bloot. Als we gezond werken écht serieus nemen schuiven we niet alles af op de werknemer, maar nemen we gezamenlijk verantwoordelijkheid als team en werkgever. En als we ten slotte iets van corona geleerd hebben is het wel het grote belang van de ‘zachte’ kant van gezond werken: verbinding, aandacht en openheid. Hoewel dit minder makkelijk te meten is met apps of in een workshop te gieten is, hoeft het niet ingewikkeld te zijn. Het simpele praatje bij de koffieautomaat blijft wat mij betreft nog altijd één van de meest effectieve gezond-werken-interventies.