De sabbatical als symptoom van deze tijd

Ze zit aan de keukentafel, haar gerimpelde handen rustend op de kruiswoordpuzzel in de krant. Die handen waren vroeger altijd bezig. ´s Ochtends vroeg stond oma al in de keuken om een warm middagmaal te bereiden. Dan afwassen en de moestuin in. De geoogste groenten werden zorgvuldig geweckt. De kelder stond dan ook vol met weckpotten. Het huis werd elke dag in onberispelijke staat gepoetst. Overgrootoma woonde toentertijd in hetzelfde huis. Na de opvoeding van drie dochters werd er dus ook druk mantelzorg bedreven. Niet die van het dankbare soort, want hoe ouder opoe werd, hoe gemener. De schaarse momenten van rust bracht oma door in de woonkamer voor de buis, terwijl haar handen continu in beweging bleven met haken of breien. Daarna op tijd naar bed om de volgende dag weer vroeg op te staan om de drukke bezigheden voort te zetten. Nu heeft oma letterlijk niets meer om handen. Haar lichaam laat haar met de jaren langzaam maar zeker in de steek. “Ik heb niets meer om voor te leven”, verzucht ze, terwijl ze haar pen oppakt en verder gaat met haar kruiswoordraadsel, de enige overgebleven activiteit om de dodelijke verveling, die net niet dodelijk genoeg blijkt, tijdelijk te verdrijven.

Twee generaties verder en feit is dat wij meer vrije tijd hebben dan eerdere generaties. We hebben minder of geen kinderen en de technologische vooruitgang heeft ons veel werk uit handen genomen. Tegelijkertijd lijken we ervan overtuigd dat we drukker zijn dan ooit. Want naast onze succesvolle drukke banen waar zelfontplooiing en presteren voorop staan, willen we ook in onze vrije tijd groeien en ontwikkelen. We volgen een kook- of taalcursus in de avonduren, snuiven onze dosis cultuur op in het weekend en lopen trouw een paar dagen per week ons hardlooprondje. Het gaat tenslotte om de precaire balans tussen stress en ontspanning.

Sabbatical als karikatuur van deze tijd

Enige tijd terug heb ik het besluit genomen om mijn baan op te zeggen en er een half jaar tussenuit te gaan. Een zogenoemde sabbatical. Even weg van wekkers, beeldschermen en videocalls. In plaats daarvan ontspanning, bezinning en opladen. Het klinkt ideaal en veel mensen slaan er positief op aan. Het past namelijk uitstekend bij deze tijdsgeest van vermeende drukte en de zoektocht naar balans. Maar ben ik met mijn sabbatical niet een karikatuur van deze tijd?

Toxische zelfhulp

Marian Donner schrijft in haar Zelfverwoestingsboek dat de zelfhulpindustrie dankbaar misbruik maakt van onze zoektocht naar balans. We zijn volgens haar doorgeslagen in de mindfulness, stilteretraites en excessieve focus op gezond eten en sporten. Zelfhulp legt het probleem bij het individu, terwijl we volgens haar de oorzaak zouden moeten aanpakken die ligt in onze neoliberale, prestatiegerichte samenleving waaraan de mens is overgeleverd. Een sabbatical is in dit kader dus onderdeel van het probleem. Ik als individu neem een pauze van een half jaar in een poging de balans te herstellen. Om vervolgens terug te keren en opnieuw onvermijdelijk vast te lopen in de ratrace van het leven.

Drukte niet problematiseren

Ignaas Devisch gooit het in zijn boek Rusteloosheid over een andere boeg. Hij betoogt dat drukte niet een uniek probleem van deze tijd is. Al eeuwenlang worstelen mensen namelijk met een te vol leven. Nieuw is dat we in deze tijd de oplossing voor dit probleem zoeken in ontspanning, vertraging, slow living en sabbaticals. Volgens Devisch is dat een heel slecht plan. Hij citeert Blaise Pascal:

We streven naar een rustig leven door te strijden tegen het een of ander dat in de weg staat, en als we het uit de weg geruimd hebben, wordt de rust ondraaglijk door de verveling die ze veroorzaakt. We moeten daaraan ontsnappen en kunnen niet anders dan om drukte smeken.

Druk zijn en onszelf af en toe voorbij rennen is volgens Devisch helemaal niet zo problematisch, mits we maar druk zijn met dingen doen waarin we ons herkennen. We zijn en blijven volgens hem altijd rusteloze wezens op zoek naar die herkenning en het gevoel te leven. De kern van onze rusteloosheid is het verlangen om vooruit te komen in het leven en vooral niet tevreden te zijn met de status quo.

Ik herken veel van wat Devisch schetst. Niet zozeer op zoek zijn naar rust, maar de status quo willen doorbreken. Afkomen van het gevoel een groot deel van de tijd met de verkeerde dingen bezig te zijn. Dingen waar ik me steeds minder verbonden mee voel of in herken. Het gevoel krijgen te leven in plaats van uren achter een beeldscherm te zitten. Te stoppen met instrumenteel sporten met als doel een fitte thuiswerker te blijven en weer voldoening halen uit de activiteit in zichzelf. Ik wil daarnaast de kick voelen van het ontdekken van nieuwe plekken, de liefde voeden door samen spannende dingen te ondernemen. Ik wil me laten inspireren en onderdompelen in die activiteiten die ik nu noodgedwongen rondom het werk organiseer en daardoor altijd op de laatste plek komen.

Oefenen in rusteloosheid

Ik heb me de afgelopen periode enorm verzet tegen die rusteloosheid. Zo heb ik alle zelfhulptips opgevolgd die er maar te vinden zijn. Dat hielp niet. Ik heb, in de geest van Marian Donner, de schuld gegeven aan de post-coronasamenleving waarin het hybride werken kritiekloos omarmd wordt als dappere poging om de werkenden maar niet teveel te herinneren aan de inspiratieloze werkdagen die het nieuwe normaal zijn geworden. Ook dat helpt niet. Nu begin ik langzaamaan te beseffen dat die rusteloosheid waar ik de afgelopen periode toch best wel onder geleden heb, misschien wel een zegen is. Het vertelt me dat deze omstandigheden me niet passen en ik in beweging moet komen.

Oma had een veel drukker leven dan ik. Door die drukte heeft ze geen tijd gehad om erop te reflecteren of ze haar leven zinvol en verrijkend vond, laat staan dat ze zich in omstandigheden bevond die grote veranderingen toestonden. De blik in haar ogen toen ik mijn sabbatical aankondigde vertelde me dat ze het lastig vond om te begrijpen, juist omdat zij nu zo lijdt aan de met verveling doordrenkte zeeën van tijd die niet meer gevuld kunnen worden met werk.
Ik zie het daarom als verplichting aan oma om me in de sabbatical vooral niet te laten verdrinken in rust en verveling. Ik zal elke minuut vullen. Mezelf misschien af en toe eens voorbij hollen. Oma heel veel kaartjes sturen die haar wereld voor even weer wat groter maken. In deze sabbatical ga ik mezelf niet vinden. Niet de zin van het leven. Geen nieuwe balans. Geen ontsnapping aan de ratrace. Mijn sabbatical wordt vooral een oefening in de overgave aan mijn rusteloosheid die misschien wel nergens toe leidt, maar me wel in beweging houdt om op zoek te blijven naar dingen die ik waardevol vind en als zo zinvol mogelijk ervaar.