De vele gezichten van Berlijn en wat ze te vertellen hebben

Berlijn, de stad van hippe mensen.

Ik sta in een lange rij voor de club. Voorzichtig bekijk ik de mensen om me heen. Wat hebben ze aan? Hoe dragen ze hun haar? Dan bedenk ik me ineens dat ik misschien toch andere schoenen had moeten kopen. Behalve mijn inmiddels afgetrapte gympen en hardloopschoenen paste niets meer in de backpack. Tegen de tijd dat de beruchte Türsteher in beeld komt, begin ik wat zenuwachtig te worden. Ik dacht dat ik inmiddels de leeftijd bereikt had waarop “erbij horen” er minder toe deed. Kennelijk niet. De zenuwen worden nog groter als de man voor ons in de rij zonder enige scrupules weggestuurd wordt. “This is not your night.”
 “Seid ihr mit fünf?”
“Ja, wir sind zu fünft“, antwoord ik met gespeelde zelfverzekerdheid terwijl mijn hart inmiddels met een angstaanjagende snelheid in mijn keel klopt. Met een enkele handbeweging worden we naar binnen gebonjourd. De euforie kan niet groter zijn. Dachten we toen.

Berlijn, andere avond, andere club.

Wederom een lange rij die eeuwig lijkt te duren. Om het wachten wat feestelijker te maken hebben we zojuist een flesje Rotkäppchensekt bij de Späti gehaald. Ineens staat er een vrouw naast ons. “I like your hair”, zegt ze tegen mijn vriend. “Follow me.” We worden langs de rij geleid en staan binnen no time binnen. Het is duidelijk: we horen erbij. Misschien is dit wel een mooie manier om het gat te vullen dat ontstaat als werken je niet langer de benodigde sense of belonging kan geven.

Berlijn, in de S-Bahn op weg naar Alexanderplatz.

Naast me oefent een meisje haar Duits via de app Duolingo. Ik zie cyrillische letters. Misschien is ze wel Oekraïense. Voorzichtig kijk ik naast me. Ze ziet er vrij normaal uit. Niet als een vluchteling. Wat natuurlijk een hele vreemde gedachte is. Alsof er een stereotype soort vluchteling bestaat. Tegenover me zit een stel met grote rolkoffers. Een groot contrast met vluchtelingen. Zij laten alles achter op zoek naar veiligheid. Reizigers voelen zich pas veilig met een te volle koffer.
In mijn blikveld verschijnt een kromgebogen man, leunend op krukken met in één hand een kartonnen bekertje geklemd. Hij mompelt iets onverstaanbaars. Zijn schoenen zijn grotendeels versleten. Om zijn middel heeft hij een grote deken gewikkeld. De coupé vult zich met de penetrante geur van straatleven. Voor even is iedereen blij met zijn mondkapje. Ik grijp in mijn jaszak naar kleingeld en gooi het in het bekertje. Het geluid van klinkende munten schalt door de coupé. Met zijn andere hand pakt de gebogen man het geld uit het bekertje en bergt het veilig op in zijn jaszak. Hij schuifelt mompelend verder. Mensen kijken weg, de persoon die de schuifelende man moet passeren haalt walgend zijn neus op. De eerder zo omstreden Willkommenskultur, die hier duidelijk van toepassing is op Oekraïense vluchtelingen zoals elke dag zichtbaar op Hauptbahnhof, lijkt niet te gelden voor de eigen daklozen. Naastenliefde, onverschilligheid en afkeer bestaan naast elkaar. Toch is het niet dit gegeven, maar de schijnbare willekeurigheid ervan wat me het meest beangstigt. En ik? Ik heb mijn schuldgevoel zojuist afgekocht.

Berlijn, de stad waar de geschiedenis nooit ver weg is.

Zijn het niet de talrijke Stolpersteine die je herinneren aan de namen van de slachtoffers van de Nazi´s, kun je talloze monumenten bezoeken. Ik bezoek de SA-gevangenis Papestraße midden in Berlijn, waar Joden en politiek andersdenkenden al in 1933 werden vastgehouden en gemarteld, soms tot de dood erop volgde. Het herinnert me eraan dat het niet altijd verstandig is om positief te denken. We moeten oog hebben en houden voor de zwarte kanten van deze wereld.

Berlijn, in de boekwinkel aan de Friedrichstraße.

Positief denken is misschien wel het gif van deze tijd, bedenk ik me hier. Schreeuwerige zelfhulpboeken beslaan een groot aantal vierkante meters van dit grote boekenwalhalla. Ze wijzen ons erop dat we moeten werken aan een positieve mindset en als we écht iets willen, we onze ogen moeten sluiten en ons voor moeten stellen dat het ook echt gebeurt. Visualiseren heet dat. Zou je dat allemaal ook maar een minuut serieus nemen als je zoals toen gevangen zat in de Papestraße of zoals nu schuilt voor de bommenregen in een Oekraïense kelder?

Optimism and pessimism. It should be noted that very often optimism is nothing more than a defense of one’s laziness, one’s irresponsibility, the will to do nothing. It is also a form of fatalism and mechanicism. The only justifiable enthusiasm is that which accompanies the intelligent will, intelligent activity, the inventive richness of concrete initiatives which change existing reality.

Antonio Gramsci, 1932

Berlijn, in het appartement vlakbij de Rosa Luxemburgplatz.

Geen stad kan zo zonnig, sprankelend en gonzend zijn als Berlijn op een mooie lentedag. En geen stad kan zo duister, grijs en desolaat zijn als Berlijn in de winter. Buiten schijnt de zon en in mij woedt de winter. Ik worstel met de zinloosheid van mijn bestaan, mijn toegevoegde waarde aan de wereld met mijn huidige leefstijl. Aan de andere kant weet ik dat je je ook met een baan net zo zinloos kan voelen. Oorlog, pandemie, armoede, klimaatcrisis. De vraag is in hoeverre het nog gerechtvaardigd is om je terug te trekken in je werk of je hygge happiness-bubbel. Op nieuwsdieet te gaan, kleurplaten voor volwassenen in te kleuren, een lavendelbad te nemen tijdens je avondje me-timen. Of, zoals ik, een half jaar erop los te leven.

Berlijn, heb jij het antwoord?

Deze stad probeert me iets te vertellen. Heb vooral veel plezier, maar sluit je ogen niet voor de zwarte bladzijden. Wees positief, maar laat het realistische gevoel van melancholie en somberheid ook toe. En wees daarnaast ook eens een keer lelijk en woedend in plaats van alles glad proberen te strijken. Maar hoe precies? Wat is mijn initiative to change existing reality? Vanavond staat er weer een club op het programma. Het entreegeld gaat naar hulp voor de Oekraïne, zo staat het inmiddels standaard bij de ingang van elke club geschreven. Niks concreets, wel lekker zorgeloos dansen. Mijn schuldgevoel heb ik tenslotte alweer afgekocht.