De vakantieperiode is weer aangebroken. Onze leidinggevenden danken ons voor het harde werken, wensen ons daarom een welverdiende vakantie en hopen dat we op die manier weer even kunnen opladen. Op Twitter deelt een ambitieuze dame dat de opgebouwde stress en vermoeidheid er in de eerste dagen van haar vakantie uitkomen in de vorm van migraine. “Hoort erbij”, hashtagt ze. Het zegt veel over hoe we naar werk en vrije tijd kijken. En het is maar de vraag of dat gezond is.
Hard werken is de norm en geeft status. We zoeken via sollicitatieprocedures naar mensen die vooral geen 9-tot-5-mentaliteit hebben, waarderen met name de collega’s die net dat stapje extra zetten en voelen ons waardevol als we kunnen zeggen dat we het druk hebben. Dat is zeker niet altijd de visie geweest op hard werken. We liepen als jagers-verzamelaars de longen uit ons lijf als we achter een beest aan renden. We moesten immers eten. De kans is echter nihil dat zo’n jager-verzamelaar na het vangen van zijn maaltijd nog een paar rondjes extra ging rennen. Dat was tenslotte nergens voor nodig. Sterker nog, het was zonde van de energie die hij nog nodig had om het beest klaar te maken en op te eten.
De oude Grieken hadden niet veel op met werken. Ze keken zelfs neer op mensen die voor geld werkten. En in de Middeleeuwen werd werken gezien als een straf van God. Tijden veranderen.
Een stuwmeer aan vakantiedagen
Net als veel mensen kijk ik uit naar weekenden en vakanties. Maar toch voelt het alsof ik vakantie pas verdiend heb als ik hard heb gewerkt. En zelfs dan vind ik het lastig om mezelf die vrije tijd te gunnen, zeker als we door corona niet daadwerkelijk “op vakantie” kunnen. Zonde van de vrije dagen. Uit cijfers van HR-bedrijf Visma Raet blijkt dan ook dat er eind vorig jaar zo’n 60 procent meer verlofdagen niet zijn opgenomen in vergelijking met december 2019. Zo’n 29 procent zegt vakantiedagen op te sparen tot corona “voorbij” is. En ruim een derde van de respondenten geeft toe vermoeid te zijn, maar toch geen vakantie op te nemen. Terwijl we toch allemaal weten dat zaken als stress en vermoeidheid funest kunnen zijn voor onze gezondheid. Waar gaat het mis?
Kapitalisme in onze kop
Schrijver en journalist Arjen van Veelen vroeg zich recent ook af waarom we het zo lastig vinden om minder hard te werken. Hij noemt als oorzaak dat we “kapitalisme in onze kop” hebben.
“Wij zitten gewoon vast in een sekte. Een megasekte van hardwerkenden die geloven dat ze ooit, in een vage toekomst het paradijs zullen bereiken, als ze nu nog even dat ene mailtje beantwoorden, nu nog even hun telefoon checken, nu nog even…”
Arjen worstelt er zelf ook mee om rustig in zijn hangmat te kunnen “niksen”. Al mijmerend constateert hij dan ook dat het tegenovergestelde van de ratrace niet niksen is, maar “ietsen”: zinvolle, plezierige activiteiten doen, zoals fotograferen, kanoën of een atelier opzetten.
Terug naar vrije tijd als toestand van de ziel
De Duitse filosoof Josef Pieper stelde al in 1948 dat vrije tijd niet langer op zichzelf staat, maar helemaal is ingebouwd in ons arbeidsproces. Vakanties en pauzes staan ten dienste van het werk. Vrije tijd is een middel. Door vrij te nemen kunnen we weer opladen, bijtanken en herstellen om vervolgens verfrist weer aan het werk te kunnen gaan. Terwijl échte vrije tijd volgens Pieper geen middel behoort te zijn, maar een toestand van de ziel is.
Muße ist mit den äußeren Fakten von Arbeitspause, Freizeit, Wochenende, Urlaub nicht schon gegeben. Muße ist ein Zustand der Seele!
Hij roept ons op om de huidige cultuur van werkverslaving te doorbreken en onze menselijkheid terug te winnen. Door vrije tijd kan de mens volgens hem de wereld in zijn geheel in zich opnemen en zich daardoor ontwikkelen als een wezen dat op het geheel van het bestaan is gericht.
De vakantieperiode is een goed moment om ons te bezinnen op onze verhouding tot werk en vrije tijd. Zien we vakantie als een manier om te herstellen van het (te) harde werken of als iets dat waarde heeft in zichzelf? Zien we werken als leven waar we de rest omheen organiseren of als onderdeel in het geheel van ons bestaan? Wat mij betreft zijn deze vragen retorisch. Het zou mooi zijn als we kunnen stoppen met het verheerlijken van druk zijn en hard werken, vakanties niet langer nodig hebben om te herstellen van stress en onze (vrije) tijd besteden aan alle aspecten van ons mens-zijn. Zodra je dus twittert dat je op vakantie gaat, vergeet dan vooral niet de hashtag: #hoorterbij.
Fijne vakantie!